zondag 11 december 2016

Verslavende virtuele verleiding

Westworld (seizoen 1)  van bedenkers Jonathan Nolan en Lisa Joy     ★★★★★



Stel u een toekomst voor waarin de robotica dermate geëvolueerd is dat humanoïde, kunstmatig intelligente robots op het eerste gezicht niet meer te onderscheiden zijn van echte mensen van vlees en bloed. Stel u vervolgens voor dat deze synthetische androïden 'leven' in een reusachtig themapark, zo groot als een land, dat er uitziet als het oude Wilde Westen. En stel u tot slot voor dat u dat themapark kan bezoeken om er er allerlei westernavonturen te beleven in de wetenschap dat u er geen echt, maar slechts gesimuleerd gevaar loopt. Welk westernpersonage zou u er dan willen spelen? Een revolverheld(in)? Een sheriff? Een treinrover? Een pokerspeler? Een kolonist? Een rancher? Een indiaan? Een soldaat? Een goudzoeker?... Aan u de keuze. 

Wie zou kunnen weerstaan aan de verleiding van zo'n virtuele realiteit waarin al uw wildste dromen uitkomen? Wel, in het geval van Westworld -het hyperrealistische westernpark in het 1ste seizoen van de nieuwe, gelijknamige Amerikaanse tv-serie- zou dat afhangen van uw bankrekening, want een bezoek aan Westworld kost al gauw 40.000 dollar per dag. Daar krijgt u dan wel àlles voor wat uw hartje begeert: avontuurlijke trektochten door het mooie landschap, spannende shoot-outs met bandieten die u mag doden (want het zijn toch 'maar' robots), met whisky overgoten feestjes in saloons, en seks met zoveel gewillige androïden als uw libido toelaat. Maar wat als de robots in het themapark zich plots onvoorspelbaar beginnen te gedragen...? 

Een briljante update

De setup van de nieuwe tv-serie Westworld is gebaseerd op de gelijknamige film uit 1973 van de Amerikaanse sciencefictionauteur Michael Crichton. Hollywoodster Yul Brynner vertolkte in die film de memorabele rol van een op hol geslagen, gewelddadige robot in een futuristisch westernpark. 

Screenshot van de door Yul Brynner gespeelde robot uit de originele Westworld (1973).

De reboot als de nieuwe tv-serie komt uit de koker van de Brits-Amerikaanse scenarist Jonathan Nolan, die voor zijn bekendere broer en regisseur Christopher Nolan eerder de scenario's schreef van Memento, The Prestige, The Dark Knight, The Dark Knight Rises en Interstellar. Jonathan Nolan werkte voor Westworld samen met de Amerikaanse scenariste Lisa Joy om de film van Crichton te actualiseren en uit te diepen in een tv-serie waarvan het 1ste seizoen (10 afleveringen) de voorbije maanden uitgezonden werd op de betaalzender HBO. 

De nieuwe serie is niet alleen een update van de film, waarbij rekening gehouden is met de huidige prognoses inzake futuristische robotica en artificiële intelligentie, maar ook een briljante fabel over de wetenschappelijke, technische, psychosociale, morele en filosofische implicaties van een wereld waarin zowel het onderscheid tussen mens en robot als tussen realiteit en virtuele realiteit flinterdun geworden zijn. In dat opzicht moet deze serie qua intelligentie niet onderdoen voor gelijkaardige baanbrekende sciencefictionfilms die eerder al de condition humaine in een futuristische wereld onder de loep namen, zoals bijvoorbeeld Metropolis (bekijk de hele film hier), Planet of the Apes, 2001: A Space Odyssey (één van onze favoriete sciencefictionfilms en één van onze favoriete films tout court; lees onze recensie hier, bekijk de trailer hier en een filmfragment hier), Blade Runner (ook één van onze favoriete sciencefictionfilms; lees onze recensie hier en bekijk de trailer hier), The Terminator (ook één van onze favoriete sciencefictionfilms; lees onze recensie hier), Total Recall, Jurassic ParkGattaca, The Truman ShowThe MatrixA.I.: Artificial IntelligenceMinority Report (ook één van onze favoriete sciencefictionfilms; lees onze recensie hier en bekijk de trailer hier), Moon (bekijk de hele film hier) en Ex Machina (ook één van onze favoriete sciencefictionfilmslees onze recensie hier en bekijk de trailer hier). 

Vooral met Blade Runner, Total RecallJurassic ParkThe Truman Show, The MatrixA.I., Moon en Ex Machina heeft Westworld veel gemeen, vanwege de focus op de (bio-)ethische dilemma's in een artificiële schijnwereld.     

Screenshot uit het 1ste seizoen van de nieuwe serie Westworld.

Westworld heeft alles om de kijker aan het scherm te kluisteren: een heel knappe begingeneriek, avontuur, drama, spanning, romantiek, geweld, seks, een beetje humor, boeiende personages en dito dialogen, onvoorspelbare plotwendingen, verzorgd camerawerk (met 35millimeter-pellicule), een doordachte montage, overtuigende special effects, een knap production design, gedurfde muziekkeuzes (zoals Carmen van Bizet tijdens een shoot-out en een trage versie van Paint It Black van The Rolling Stones) en enkele uitstekende vertolkingen, met name van Anthony Hopkins, Evan Rachel Wood, Ed Harris en Thandie Newton (één van de mooiste filmgodinnen aller tijden). 

Zijn er dan geen minpunten? Toch wel. Sommige vertolkingen, bijvoorbeeld van Jeffrey Wright, Sidse Babett Knudsen, Ben Barnes en Rodrigo Santoro, vonden wij wisselvallig. De plotontwikkeling verloopt in sommige aflevering iets te langzaam. En het camerawerk in de westernsequenties laat soms wat te wensen over op het vlak van belichting en cadrage.

Die minpunten zijn echter verwaarloosbaar, vermits je als kijker meegesleept wordt in deze unieke tv-serie, die nu al terecht uitgeroepen wordt tot één van de beste en meest verslavende series aller tijden. Dat is vooral te danken aan het briljante scenario, dat zijn geheimen en dubbele bodems gradueel prijsgeeft en de verschillende verhaallijnen op hun plaats laat vallen in de verbijsterende finale van het 1ste seizoen. Die finale doet ons trouwens branden van nieuwsgierigheid naar het aangekondigde 2de seizoen, omdat er nog raadsels onopgelost bleven in het 1ste seizoen... 

De vrij complexe opbouw en non-lineaire montage van Westworld vergen wel voldoende aandacht van de kijker om de ingenieuze subplots te kunnen volgen. Gelukkig zijn de hoofdpersonages goed uitgewerkt, waardoor je voldoende met hen meeleeft om hun verborgen verhalen te willen ontdekken. 

Hieronder stellen we de belangrijkste personages aan u voor.

Goden en slaven

Het succesvolle themapark Westworld is een creatie van de geniale wetenschapper dokter Robert Ford (subtiele glansrol van Anthony Hopkins) en zijn mysterieuze, 32 jaar eerder overleden collega Arnold. Als creatief directeur van Westworld ontwerpt en programmeert dokter Ford de robots, die hosts (d.w.z. gastheren en gastvrouwen) genoemd worden. Hij ontwerpt ze tot in de kleinste details, zodat zij niet alleen heel menselijk overkomen, maar zich in het themapark ook gedragen volgens de verhaallijnen die Ford bedenkt om de bezoekers te vermaken. Zelfs wat elke robot 'voelt' is volgens Ford het resultaat van zijn/haar software: “It doesn’t feel a solitary thing we haven’t told it to." Overbodig geworden robots worden uitgeschakeld en als afgedankt speelgoed gestockeerd in een ondergronds magazijn van het hypermoderne controlecentrum van Westworld. Dat is bijvoorbeeld het lot van de humanoïde prostituees die hun 'quota' (lees: aantal geneukte bezoekers) niet halen. In de 7de minuut van aflevering 6 zie je in het magazijn op de achtergrond trouwens het onscherpe silhouet van de afgedankte robot die Yul Brynner vertolkte in de film Westworld uit  1973: een knipoogje naar de film van Crichton.

Anthony Hopkins als dokter Ford.

Omdat dokter Ford beslist over 'leven en dood' van zijn creaties, speelt hij dus eigenlijk God in zijn eigen wereldje. Onderworpen aan zijn almacht, fungeren zijn robots als niets meer dan lucratieve slaven en wegwerpvoorwerpen. Daarover zegt Ford: "You can’t play God without being acquainted with the devil." En met betrekking tot de dood van Arnold citeert Ford, als ware hij dokter Frankenstein, uit de roman Frankenstein van Mary Shelly: "One man's life or death were but a small price to pay for the acquirement of the knowledge which I sought, for the dominion I should acquire." 

De robots worden behandeld als wegwerpproducten.

De trouwe rechterhand van dokter Ford is Bernard (gespeeld door Jeffrey Wright), die de robots ook van binnen en van buiten kent. Bernard lijdt onder de dood van zijn zoontje.

Jeffrey Wright als Bernard.

Omdat de bezoekers van Westworld er al hun lusten mogen botvieren, met inbegrip van hun seksuele honger en agressie, worden de robots vaak verkracht en 'vermoord' door sommige bezoekers. De robots bieden wel weerstand om de gewelddadige confrontaties realistisch te maken, maar zij zijn zo geprogrammeerd dat zij de bezoekers niet kunnen doden of ernstig verwonden. Telkens wanneer een robot gewond of 'gedood' is, wordt zijn/haar beschadigde apparatuur hersteld om nadien opnieuw als lustobject en slachtoffer te dienen in Westworld. Eén van de bezoekers die een pervers genoegen schept in die immorele (of amorele) dimensie van Westworld is de Man in het Zwart (onheilspellend vertolkt door een charismatische Ed Harris): een schatrijke, cynische psychopaat die al jarenlang naar het themapark komt om er zijn donkerste verlangens te bevredigen. Omdat de robots op juridisch vlak  niet meer rechten hebben dan een broodrooster, kan de Man in het Zwart zich in Westworld dus ongestraft uitleven met de ziekste uitspattingen van geweld en verderf. Dat volstaat echter niet voor hem: de Man in het Zwart gaat in Westworld ook op zoek naar het zogeheten Doolhof om te ontdekken wie of wat zich in het centrum van dat doolhof bevindt. 

Ed Harris als de Man in het Zwart.

Maar wat is het Doolhof? Slechts een oude indiaanse mythe? Of bestaat het echt...?

Plattegrond van het mysterieuze Doolhof.

Eén van de favoriete slachtoffers van de Man in het Zwart is Dolores (gevoelig vertolkt door Evan Rachel Wood): een vrouwelijke robot die als 'gevangene' van haar geprogrammeerde verhaallijn elke ochtend ontwaakt om haar rol van onschuldige deerne te spelen. Omdat het computergeheugen van elke robot regelmatig gewist wordt, weet Dolores niet dat zij elke dag opnieuw begint aan dezelfde verhaallijn, die telkens in loops herhaald wordt tot men een andere verhaallijn voor haar bedenkt. Daarom gedraagt Dolores zich in elke loop alsof het de eerste keer is dat zij haar verhaallijn meemaakt. Het enige wat niet gewist wordt is haar core memory met geprogrammeerde gegevens over het (fictieve) verleden, het karakter en de verlangens van haar 'personage', zodat zij een backstory en identiteit heeft waarnaar zij zich dient te gedragen. Net als de andere robots, weet Dolores echter ook niet dat zij een machine is en denkt zij dus dat zij een mens van vlees en bloed is. Ook voor de bezoekers (én voor de kijker) is het, net zoals in Blade Runner en A.I., niet altijd meteen duidelijk wie in Westworld nu een robot dan wel een mens is, vermits elke robot er niet alleen heel menselijk uitziet, maar ook de zogeheten Turing Test doorstaan heeft en dus bewezen heeft dat buitenstaanders zijn/haar artificiële intelligentie niet kunnen onderscheiden van menselijke intelligentie. Dat vage onderscheid wordt nog vager nadat de robots een update van hun software krijgen om hen nog menselijker te maken. De update stelt de robots in staat om zich flarden van bepaalde gebeurtenissen te herinneren die zij zich voordien niet konden herinneren. Zo begint Dolores zich tragische dingen uit haar verleden te herinneren. Omdat die herinneringen zich herhalen en haar computerbrein voortdurend bijleert, begint Dolores haar geprogrammeerde ideeën, emoties en handelingen creatief te combineren tot schijnbaar ongeprogrammeerde varianten. Dit wekt bij haar het besef dat haar leven lijkt op dat van een kuddedier dat naar de slachtbank geleid wordt. Ze begint te vermoeden dat er iets niet klopt in Westworld. Op de vraag of zij ooit een levend wezen zou kunnen doden, antwoordt Dolores automatisch: "Nee, natuurlijk niet." Zij is immers, net als de andere robots, geprogrammeerd om elk levend wezen te beschermen. Maar in het briljante slot van de 1ste aflevering slaat Dolores plots een vlieg dood. Waarna tijdens de slotgeneriek het gospelnummer Ain't No Grave Can Hold My Body Down van Johnny Cash weerklinkt...

Evan Rachel Wood als de robot Dolores.

Maeve (schitterend vertolkt door Thandie Newton) is een robot die als hoerenmadam fungeert in een populair saloon van Westworld. Zij beleeft een gelijkaardig bewustwordingsproces als Dolores. Wanneer de eigenzinnige Maeve inziet dat haar 'leven' een vicieuze cirkel is, neemt zij haar lot in eigen handen. Of maakt ook dié 'keuze' slechts deel uit van haar programmatie in een groter spel...?

Thandie Newton als de robot Maeve.

Eén van de weinige bezoekers die zich morele vragen stelt over de bedenkelijke behandeling van de robots in Westworld is William (gespeeld door Jimmi Simpson): een jongeman die voor het eerst op vakantie gaat in het themapark en verliefd wordt op de robot Dolores...

Jimmi Simpson als bezoeker William.

Ook Teddy (vertolkt door James Marsden) houdt van Dolores en doet er alles aan om haar te beschermen.

James Marsden als Teddy en Evan Rachel Wood als Dolores.

Tot slot zijn er nog bijrollen van onder anderen Sidse Babett Knudsen als het kaderlid Theresa, Shannon Woodward als de sympathieke programmeur ElsieRodrigo Santoro als de flamboyante robot-bandiet HectorAngela Sarafyan als de populaire robot-prostituee Clementine, en Ben Barnes als de hedonistische bezoeker Logan (de toekomstige schoonbroer van bezoeker William).

Filosofische goudmijn     

Eén van de cruciale verschillen tussen een robot en een mens is vrije wil. Een robot volgt geprogrammeerde instructies, terwijl een mens te allen tijde kan kiezen. Zo kan een mens ook absurde of (zelf)destructieve keuzes maken. En de geschiedenis bewijst dat mensen dat vaak doen. Maar zijn wij op de keper beschouwd echt vrij? Denkers zoals Spinoza, Schopenhauer, Nietzsche en Freud wisten al dat vrije wil erg relatief is. Ook wij mensen zijn in grote mate de speelbal van deterministische factoren die goeddeels aan onze controle ontsnappen, zoals allerlei zintuiglijke prikkels die ons denken, voelen en gedrag sterk beïnvloeden, natuurwetten en natuurrampen, onze oeroude biologische instincten (zoals onze overlevings- en voortplantingsdrang), ons onbewuste, onze dromen, onze opvoeding, de samenleving, de economie, enzovoort... En is het DNA in onze genen niet onze voorgeprogrammeerde 'software'? Zijn de elektrische verbindingen tussen de neuronen in onze hersenen niet vergelijkbaar met computerconnecties? Dokter Ford zegt in dit verband: “I read a theory once that the human intellect was like peacock feathers; just an extravagant display intended to attract a mate. All of literature, art, a bit of Mozart, William Shakespeare, Michelangelo and the Empire State Building: just an elaborate mating ritual. Maybe it doesn’t matter that we’ve accomplished so much for the basest of reasons. But, ofcourse, the peacock can barefly fly. It lives in the dirt, pecking insects out of the muck, consoling itself with its great beauty.” 

Omgekeerd moeten we ons ook de vraag stellen hoe lang en in hoeverre computers nog onvrij zullen blijven. Zijn de improvisaties van een computer die geprogrammeerd wordt om te kunnen improviseren, zoals het gesofisticeerde computerbrein van Dolores, nog een louter product van programmatie of veeleer nieuwe, originele creaties? Met andere woorden: zal een computer ooit beschikken over het vermogen tot verbeelding? En kunnen wij de evolutie van artificiële intelligentie dan nog in de hand houden? Dit soort van vragen speelt voortdurend mee op de achtergrond van Westworldwaardoor deze serie een goudmijn is voor filosofen. 

De bezoekers van Westworld komen vooral naar het themapark om even te ontsnappen aan hun eigen, vaak saaie leventjes. De Man in het Zwart zegt daarover dat zij een doel en betekenis missen in hun dagelijks leven. Tot op zekere hoogte zijn dus niet alleen de robots in Westworld, maar ook de mensen in de buitenwereld slaven en gevangenen van hun lot. In Westworld kunnen de bezoekers als het ware buiten zichzelf treden en iemand anders worden, zoals een moedige held(in), gewetenloze schurk of vurige minnaar. Hun keuzes verraden veel over hen. De positieve attracties in Westworld blijken immers veel minder populair bij de bezoekers dan de attracties die bol staan van geweld en oppervlakkige seks. En omdat de bezoekers er hun diepste verlangens kunnen bevredigen, komen zij onvermijdelijk zichzelf tegen in Westworld. Of zoals William zegt: "It shows you who you really are." In dat opzicht houdt deze serie de mensheid een ontluisterende spiegel voor: kijk, dit is waartoe mensen in staat zijn wanneer ze alle remmen mogen losgooien. En dat dit niet goed afloopt, wordt door twee personages gesuggereerd met hun citaat uit William Shakespeare's wereldberoemde toneelstuk Romeo and Juliet: "These violent delights have violent ends."



Het motto van Westworld is: Live Without Limits (Leef Zonder Grenzen). Maar dat geldt uitsluitend voor de bezoekers, niét voor de robots, want de robots zijn als slaven van hun meesters slechts voorwerp en slachtoffer van het grenzeloze vertier in Westworld. De droom van het ultieme pretpark dreigt bovendien een nachtmerrie te worden wanneer sommige robots zich beginnen te herinneren wat de bezoekers hen hebben aangedaan en op wraak zinnen... Een voorbode van die nachtmerrie zit verborgen in de dubbele bodem van een opmerking die het beveiligingshoofd van Westworld maakt: "You don’t have kids at home, do you Bernard?... If you did, you'd know that they all rebel eventually."

Zo beginnen de robots Dolores en Maeve te vermoeden dat zij in een leugen leven. In Blade Runner wilden de rebelse androïden langer leven ("more life"); in Westworld willen ze meer realiteit. Dat onderscheidt hen van de bezoekers, die naar Westworld komen om juist te ontsnappen aan de dagelijkse realiteit. Toch hebben de robots en bezoekers minstens twee dingen gemeen die typisch menselijk zijn: ze spelen een 'rolletje', maar verlangen eigenlijk naar authenticiteit en (zelf)ontdekking. Elk van de bezoekers wil een opwindend westernpersonage spelen in het themapark, terwijl ze in hun 'echte' levens eigenlijk ook een, zij het saaier rolletje spelen: dat van de maatschappelijk aanvaardbare en sociaal vaardige burger. Fare bella figuraSommige bezoekers gaan zo op in Westworld dat zij de opwindende illusie in het themapark realistischer, authentieker of toch minstens boeiender vinden dan hun brave en voorspelbare schijnleventjes in de ‘echte’ buitenwereld. Intussen wordt Maeva hààr volgzame rolletje beu, wanneer zij beseft dat zij als robot in feite meer kan uitblinken in logica, kracht en deugdzaamheid dan echte mensen. In dat opzicht zijn de robots in Westworld als het ware 'supermensen': niet bedoeld als louter kopieën, maar als de overtreffende, betere trap van de feilbare en zwakke mensheid. Ook dokter Ford geeft toe: "We’re only human; inevitabely we will disappoint you." Maeve begint neer te kijken op mensen, maar droomt er toch nieuwsgierig van om ooit te ontsnappen uit Westworld en de mensenwereld te ontdekken. In afwachting veinst zij haar rolletje van dociele hoerenmadam in de saloon. Kortom, wanneer de robot-vader van Dolores uit Shakespeare's toneelstuk King Lear citeert -"when we are born, we cry we are come to this great stage of fools"- geldt dit zowel voor de mensen als voor de robots.

Thandie Newton (links) en Angela Sarafyan.

Schijn en zijn vloeien in Westworld voortdurend in elkaar over. Wanneer bezoeker William arriveert in Westworld, vraagt hij aan een hostess: "Are you real?" De vrouw antwoordt: "Well, if you can’t tell, does it matter?" Dit diepe filosofische dilemma is van hetzelfde kaliber als de keuze tussen de blauwe en rode pil in The Matrix: kies je voor ignorant bliss of de inconvenient truthBernard legt dit dilemma voor aan robot Dolores wanneer zij zich 'menselijke' vragen begint te stellen over haar eigen wereldbeeld. Bernard stelt haar voor de keuze: "Imagine that there are two versions of yourself: one that feels these things and asks these questions, and one that's safe. Which would you rather be?" Een moeilijke keuze. "Knowledge is power", schreef de Engelse filosoof Francis Bacon terecht, maar zijn Duitse collega Arthur Schopenhauer waarschuwde met een citaat uit de Bijbel: "Kennis vermeerdert smart." Dat is de zegen en vloek van het menselijke denkvermogen en zelfbewustzijn. 

De robots in Westworld zijn geprogrammeerd om opmerkingen over hun artificiële aard te negeren. In dat opzicht zijn zij dus niet zelfbewust. Evenmin voelen de robots echte (niet-geprogrammeerde) angst, zelfverachting of schuld. Daarom lijken zij geen last te hebben van typisch menselijke existentiële problemen. Anderzijds zijn de robots fundamenteel onvrij, want ze staan onder controle van het Westworld-personeel en ze zijn letterlijk en figuurlijk de speelbal van de bezoekers. Maar staan ook wij, mensen, niet onder controle? Van de politieke, militaire en gerechtelijke instituties? Van de banken? Van onze opvoeding en ons onderwijssysteem? Van de media? Van elkaar, via maatschappelijke druk? En van onszelf, via zelfcensuur op basis van geïnterioriseerde, zelfopgelegde sociale zeden, gewoonten, normen en waarden? Zijn ook wij dan geen artificiële wezens? Zijn ook ons denken en voelen en handelen niet in zeer grote mate het product van programmering en brainwashing? Of zoals dokter Ford zegt: “The self is a kind of fiction, for hosts and humans alike. It’s a story we tell ourselves.” Zijn dus ook wij geen gevangenen van die fictie, die kunstmatige constructie? En leven ook wij, net als de robots van Westworld, niet in gesloten loops?


Dokter Ford gelooft niet dat mensen wezenlijk verschillen van robots: ook wij zijn volgens hem niet meer dan de som van onze delen. En bewustzijn een illusie. In die visie is ook menselijke verbeelding en creativiteit nooit echt oorspronkelijk. 

Volgens Ford wilde zijn collega Arnold de robots een bewustzijn geven, door hen eerst een geheugen, dan zelfbelang en tot slot improvisatievermogen te geven, in de hoop dat dit een vierde, ultieme stap in hun bewustzijnsproces zou wekken. Wat die vierde stap zou kunnen zijn, moet u zelf ontdekken in Westworld

Hoe de robots in Westworld evolueren, is in elk geval voer voor interessante cafégesprekken. Zo verduidelijkt dokter Ford het concept van een bicameral mind (tweekamerige geest): een theorie die de Amerikaanse psycholoog Julian Jaynes ontwikkelde in zijn boek The Origin of Consciousness in the Breakdown of the Bicameral Mind (1976), waarin hij beweerde dat de prehistorische mens geen zelfbewustzijn had omdat zijn twee hersenhelften destijds nog onafhankelijk van elkaar functioneerden. De linker hersenhelft 'luisterde' daarbij naar herinneringen en instructies van de rechter hersenhelft die de primitieve mens ervoer als de stem van de goden. Omdat de twee helften onafhankelijk van elkaar functioneerden, aldus Jaynes, kon het prehistorische brein niet adequaat reflecteren over zijn eigen werking en was het dus niet zelfbewust. In Westworld hoort de robot Dolores ook een 'innerlijke stem'. En de rol van de goden komt in de serie aan bod in de vorm van de indiaanse mythe over het Doolhof.


De theorie van Jaynes overtuigt ons niet echt, want zij negeert ten onrechte onder meer het subjectieve 'zelf-besef' en de creatieve verbeeldingskracht die spreken uit prehistorische grotschilderingen. Immers, zijn die grotschilderingen niet het product van het typisch menselijke verlangen om de wereld om ons heen, zoals dieren, planten, hemellichamen en andere mensen, alsook onszelf, uit te beelden? Betekent dit dan niet dat elke prehistorische schilder reeds een onderscheid maakte tussen zichzelf en de/het Andere? Wijst dit niet op een subjectief zelfbewustzijn? En veronderstelt elke uitbeelding niet ook een zekere mate van verbeelding, die uitgedrukt wordt in stilering, simplificatie of artistieke decoratie? Zijn zelfbewustzijn en verbeeldingskracht daarom niet wezenlijk verbonden, misschien zelfs gelijkoorspronkelijk en ondenkbaar zonder elkaar? Toegepast op Westworld, sluit die mogelijke samenhang tussen zelfbewustzijn en verbeelding in elk geval goed aan bij het verlangen naar vrijheid van de robots in de serie, want uit het creatieve verlangen om zelfbewust je eigen, betere versie van de werkelijkheid te verbeelden en vervolgens ook proberen te 'maken', waarin je geen slaaf meer zou zijn, spreekt ook een onmiskenbaar verlangen naar vrijheid.

Bernard in het magazijn met afgedankte robots.

Misschien ligt onze waarheid letterlijk in het 'midden': misschien is een waar zelfbewustzijn het resultaat van een circulaire 'omweg', waarbij het denken eerst een kunstmatig onderscheid maakt tussen zichzelf en de wereld om zelfbewust te worden, en vervolgens vaststelt dat er eigenlijk geen wezenlijk onderscheid bestaat tussen zichzelf en het universum; dat micro- en macrokosmos fundamenteel samenhangen en elkaar weerspiegelen. As above, so below. Dat was ook de visie van filosofen zoals Aristoteles, Spinoza, Schelling en Hegel: de hele werkelijkheid als een (zelf)geprojecteerde, 'spiraalvormige' emanatie van een oneindig, alomvattend kosmisch brein dat zich denkend aan zichzelf (de aristotelische noêsis noêseos) uitdrukt, vervolmaakt en zelfbewust wordt in de filosofische contemplatie (de hegeliaanse absolute Geist) van de mens. Of zoals Schelling dichtte: "Gebannen is een dwerg van schone bouw en rechte leden - zijn naam is mensenkind - daar is het dat de Geest zichzelve vindt."

Westworld roept dus heel boeiende vragen op over wat denken en zelfbewustzijn eigenlijk zijn. Wat zou er gebeuren wanneer een robot zich bewust zou worden van het feit dat hij/zij een geprogrammeerde machine is? Zou die robot dan zelfbewust worden? Zou hij/zij zich kunnen herkennen in de spiegel? Zou zijn/haar computerbrein dan crashen? Zouden we dit waanzin kunnen noemen? Hoe zou een computerbrein reageren wanneer het beseft dat het in feite onsterfelijk is? Zou dat draaglijk zijn voor die computer? Kunnen computers een symbolische orde of misschien zelfs een collectief bewustzijn creëren? Zouden niet rechtstreeks met elkaar verbonden computers ooit elkaars 'gedachten' kunnen lezen? En wat betekent dit voor onze opvattingen over intersubjectief bewustzijn en telepathie? 

Westworld roept ook prangende morele vragen op. Net als de film The Truman Show, stelt Westworld onder meer de vraag hoe ver we mogen gaan in de controle, manipulatie en commercialisering van menselijke verlangens? En net als Blade Runner, A.I. en Ex Machina, stelt Westworld ook de vraag hoe we geavanceerde, quasi menselijke robots zouden mogen behandelen. Hoe zou u Dolores bijvoorbeeld behandelen? Als een machine? Of als een vrouw onder wier schijnbaar klinische, geprogrammeerde mimiek een vulkaan van oprechte emoties lijkt te sluimeren?



Doolhof 

Of het Doolhof van Westworld echt bestaat en, zo ja, wie of wat zich daar verbergt, verklappen we hier niet. Maar de goede verstaander heeft dat misschien al geraden. De tv-serie is trouwens ook zelf een doolhof: het lokt de kijker in een fascinerend labyrint van verhalen. En van verhalen in verhalen, zoals de mythes en religies die de indianen-robots in Westworld creëren, met goden die lijken op hun menselijke makers. Dit spel van verhalen doet een beetje denken aan de dromen in dromen in dromen in Inception van Christopher Nolan. Westworld is immers een complex weefsel van verhalen waarin de grenzen tussen droom en werkelijkheid, echt en onecht, waar en vals, goed en kwaad voortdurend doorbroken worden. Daarom is deze serie ook zelf een mythologie, een postmoderne fabel. En, zoals dat gaat met mythes en fabels, leert Westworld ons veel over onszelf: over onze deugden en zonden, over de dreigende gevaren die onze immer toenemende macht inzake biotechniek en artificiële intelligentie met zich meebrengt, en over onze verantwoordelijkheid om op het rechte pad te blijven. 

"Are you lost?", vraagt een jongen aan Ford, terwijl de dokter door Westworld wandelt. Fords ogenschijnlijk eenvoudige antwoord is zwanger van betekenis: "No, just strayed a bit too far from where I’m supposed to be." Westworld waarschuwt ons voor zelfdestructie. Niet alleen letterlijk, maar ook figuurlijk: zijn we in onze ambitie naar bovenmenselijke prestaties niet het menselijke in onszelf aan het vernietigen? Zijn we niet hopeloos verloren gelopen in ons eigen doolhof? En wat betekent dat? Is dat goed of slecht? Of voorbij goed en kwaad?


JN.

Westworld - seizoen 1 (USA-2016): binnenkort beschikbaar op dvd en blu-ray disc. 
Met: Evan Rachel Wood, Jeffrey Wright, Thandie Newton, Anthony Hopkins, James Marsden, Ed Harris, Jimmi Simpson, Sidse Babett Knudsen, Shannon Woodward, Rodrigo Santoro, Ben Barnes, Angela Sarafyan, Ingrid Bolsø Berdal, Luke Hemsworth, Simon Quarterman, Clifton Collins Jr. en Tessa Thompson. 

Genre: sciencefiction / meta-western / avontuur / drama / thriller / romantiek

Klik op de oranje link voor de trailer van seizoen 1: Westworld - trailer




Geen opmerkingen:

Een reactie posten