Jaws van Steven Spielberg ★★★★★
 |
Op het strand van (het fictieve) badplaatsje Amity Island -een toeristisch eilandje voor de Amerikaanse Oostkust- spoelt het zwaar verminkte lijk van een jonge vrouw aan. Wanneer de lijkschouwer vaststelt dat zij wellicht door een haai gedood werd, wil de nieuwe politiechef Martin Brody (gespeeld door Roy Scheider) een algemeen zwemverbod invoeren op de stranden van het eiland. Dat is echter niet naar de zin van de plaatselijke burgemeester (rol van Murray Hamilton), omdat het toeristische seizoen voor de deur staat en hij vreest dat het eiland badgasten en dus "summer dollars" zal mislopen. "You yell 'shark', and we got a panic on our hands on the Fourth of July", aldus de burgemeester. Wanneer echter nog twee andere slachtoffers ten prooi vallen aan haaientanden, roept politiechef Brody de hulp in van de zeebioloog Matt Hooper (Richard Dreyfuss) en de ervaren visser Quint (Robert Shaw) om met Quints robuuste vissersboot samen op jacht te gaan naar de grote witte mensenhaai...
 |
| V.l.n.r.: Richard Dreyfuss, Roy Scheider en Robert Shaw. |
Een iconische klassieker en kaskraker
Jaws (één van onze favoriete horrorfilms en één van onze favoriete films tout court) is een nagelbijtende thriller uit 1975 van Hollywoodicoon Steven Spielberg (één van onze favoriete regisseurs), naar de gelijknamige roman van Peter Benchley (die een jaar eerder verscheen). Spielberg was destijds slechts 29 en Jaws pas zijn derde bioscoopfilm, na Duel (bekijk de hele film hier) en The Sugarland Express. Toch bleek Jaws een instantklassieker in het genre van de avontuurlijke horrorthriller en wordt de film door heel wat cinefielen, onder wie ook ondergetekende, beschouwd als een meesterwerk.
Jaws was ook een gigantische kaskraker: de eerste film in de geschiedenis die meer dan 100 miljoen dollar opbracht. In totaal telden bioscoopbezoekers wereldwijd ruim 470 miljoen dollar neer aan de kassa. Dat is bijna 60 keer meer dan het productiebudget van circa 8 miljoen dollar!
 |
You'll never go in the water again!
Lange rijen bioscoopbezoekers schoven in 1975 aan om naar Jaws te gaan kijken. De tagline van de film was: "You'll never go in the water again!" Een toepasselijke slogan, want heel wat kijkers konden na afloop van de film nooit meer met een gerust gemoed in zee zwemmen. Ook wij kunnen sinds we Jaws zagen niet meer voluit genieten van een zwempartij in zee zonder af en toe toch eventjes de golven af te speuren naar een mogelijke haaienvin. Dat heeft alles te maken met de onheilspellende spanning die Spielberg oproept in Jaws. Dat begint al tijdens de openingsgeneriek, met onderwateropnames op de briljante muziek van John Williams, die er een Oscar voor kreeg. Het muzikale thema met staccato-noten van de dreigende strijkers (duh-dum-duh-dum...) waarschuwt dat er ergens iets gevaarlijks op de loer ligt. Dat wereldberoemde thema weerklinkt tevens tijdens de rest van de film als omineuze aankondiging van de haai. Ook het knappe camerawerk draagt bij tot de spanning, bijvoorbeeld in de briljante openingssequentie: een naakte zwemster, die 's nachts in zee duikt, wordt in beeld gebracht met onderwateropnames vanuit het oogpunt van de haai, waarna de camera omhoog stijgt, steeds dichter bij het potentiële slachtoffer... Bekijk die scène hier.
De grote mechanische haaien die Spielberg liet maken functioneerden niet optimaal tijdens de opnames. Daarom zagen Spielberg en zijn filmmonteur Verna Fields zich genoodzaakt om de aanwezigheid van het roofdier veeleer te suggereren in plaats van de haai voortdurend te tonen. Dat bleek uiteindelijk geen vloek maar een zegen, want die dreigende suggestie wekt in de verbeelding van de kijker veel meer spanning dan een zichtbare haai ooit zou kunnen. Let maar eens op de spannende scène waarin de onzichtbare haai een houten stijger in het water trekt. Of de scène waarin het zoontje van politiechef Brody in het water valt en we slechts een rondcirkelende haaienvin zien uitsteken boven het water. Of de scène met het knappe Vertigo shot (dolly zoom) van Brody wanneer hij op het strand plots beseft dat de goeddeels onzichtbare haai de badgasten aanvalt, waarna een moeder wanhopig naar haar verdwenen zoontje zoekt... Bekijk die scène hier.
 |
De grote mechanische haaien die Spielberg liet maken functioneerden niet optimaal tijdens de opnames. Daarom zagen Spielberg en zijn filmmonteur Verna Fields zich genoodzaakt om de aanwezigheid van het roofdier veeleer te suggereren in plaats van de haai voortdurend te tonen. Dat bleek uiteindelijk geen vloek maar een zegen, want die dreigende suggestie wekt in de verbeelding van de kijker veel meer spanning dan een zichtbare haai ooit zou kunnen. Let maar eens op de spannende scène waarin de onzichtbare haai een houten stijger in het water trekt. Of de scène waarin het zoontje van politiechef Brody in het water valt en we slechts een rondcirkelende haaienvin zien uitsteken boven het water. Of de scène met het knappe Vertigo shot (dolly zoom) van Brody wanneer hij op het strand plots beseft dat de goeddeels onzichtbare haai de badgasten aanvalt, waarna een moeder wanhopig naar haar verdwenen zoontje zoekt... Bekijk die scène hier.
 |
| Eén van de mechanische haaien. |
De shots waarin de mechanische haai wel voluit te zien is, bijvoorbeeld in het gewelddadige slot van de film, komen vandaag overigens wat gedateerd over omdat de kijker kan zien dat het geen echte haai is. Maar dat is zowat het enige minpunt van Jaws.
Diepgang
De hele cast acteert voortreffelijk, met inbegrip van Lorraine Gary als Brody's sympathieke echtgenote. De dankbare glansrollen zijn voor Roy Scheider, Richard Dreyfuss en Robert Shaw, die zeer goed op elkaar inspelen. Zij konden daarvoor terugvallen op het geniale scenario van Peter Benchley en Carl Gottlieb, die veel diepte verleenden aan de karakterverschillen tussen de drie hoofdpersonages: politiechef Brody is een plichtsbewuste outsider uit New York die last heeft van watervrees; de zeebioloog Hooper is een rationele techneut die de haai wil bestrijden met wetenschappelijke middelen; en de eigenzinnige visser Quint is een enigmatische ruige zeebonk die gebaseerd is op de flamboyante kapitein Ahab die in Herman Melville's magistrale avonturenroman Moby-Dick uit 1851 jacht maakt op een levensgevaarlijke witte potvis. John Huston verfilmde Moby-Dick in 1965, met Gregory Peck in de rol van kapitein Ahab. Ook Ernest Hemingway's wereldberoemde existentiële novelle The Old Man and the Sea uit 1952 was een inspiratiebron voor de scenaristen van Jaws.
 |
| Robert Shaw (links) en Richard Dreyfuss. |
You're gonna need a bigger boat...
Net zoals kapitein Ahab geobsedeerd is door zijn jacht op de legendarische witte potvis Moby-Dick, is Quint in de ban van de grote witte haai in Jaws. Beide antihelden zetten niet alleen hun eigen, maar ook andermans leven op het spel om hun maritieme aartsvijand te doden. Ook op andere vlakken is Jaws schatplichtig aan Moby-Dick, bijvoorbeeld in de geslaagde combinatie van avontuur, humor, spanning en actie. Jaws vindt het perfecte evenwicht tussen avontuurlijke, komische en spannende momenten, met een rist memorabele sequenties, zoals de spannende sequentie waarin Hooper 's nachts onder een verlaten boot duikt; de meeslepende (ja, mééslepende) achtervolging van de haai, die Quints boot letterlijk op sleeptouw neemt terwijl de avontuurlijke muziek van Williams de jacht nog opwindender maakt; de hilarische kajuitscène waarin Brody luistert naar de stoere zeemansverhalen van Hooper en Quint (bekijk die scène hier); de dramatische evolutie van die grappige scène naar het aangrijpende moment waarop Quint herinneringen ophaalt aan de tragische lotgevallen van zijn voormalige scheepsmakkers op het oorlogsschip USS Indianapolis; en het even grappige als angstaanjagende moment waarop Brody op Quints gammele schuit voor het eerst oog in oog staat met de reusachtige haai en tegen Quint zegt: "You're gonna need a bigger boat..." (bekijk die scène hier).
 |
| "You're gonna need a bigger boat..." |
Mythisch drama
Jaws is het Engelse woord voor 'kaken' en verwijst als de filmtitel naar de opengesperde haaienbek met messcherpe tanden. Die bek komt vaak in beeld tijdens de bloederige finale. Voordien blijft het zeemonster meestal letterlijk en figuurlijk onder de oppervlakte. Dat past niet alleen bij het mysterieuze karakter van haaien (want zelfs zeebiologen weten in feite relatief weinig over deze oeroude roofdieren), maar draagt ook bij tot de mythische uitstraling van de grote haai in Jaws. Net zoals de moorddadige en schijnbaar onverwoestbare potvis Moby-Dick, fungeert de meedogenloze en ongrijpbare haai in Jaws als de incarnatie van onze angst voor het onbekende; als een tastbare metafoor voor donkere krachten waartegen geen sterveling opgewassen lijkt. Groter, sterker, gevaarlijker, hardnekkiger en soms sluwer dan mensen, daagt de haai niet alleen Brody, Hooper en Quint maar ook de kijkers uit om hun angst te overwinnen en het beste in henzelf naar boven te halen. Dankzij die filosofische dimensie, die de diepte van Melville's Moby-Dick en Hemingway's The Old Man and the Sea weerspiegelt, is Jaws niet alleen razend spannend amusement, maar ook een boeiend psychologisch en existentieel drama.
Kortom, Jaws is een niet te missen klassieker die de toeschouwers ook vandaag, ruim 40 jaar na zijn première, nog steeds op het puntje van hun stoel kan houden. Even onverwoestbaar als de iconische haai zelf, die in de loop der jaren bleef opduiken in vier sequels: Jaws 2 in 1978, Jaws 3-D in 1983, Jaws: The Revenge in 1987 en de 'knock-off' Cruel Jaws in 1995. Geen enkele van die sequels kan echter tippen aan de originele film waarmee Spielberg zichzelf op de kaart zette als de meest succesvolle cineast aller tijden.
JN.
Jaws (USA-1975): beschikbaar op dvd en blu-ray disc.
Met: Roy Scheider, Richard Dreyfuss, Robert Shaw, Murray Hamilton en Lorraine Gary.
Genre: thriller / avontuur / horror / psychosociaal drama
- een compilatievideo: Hoe Steven Spielberg zijn films begint (1971-1999)
- een minidocumentaire: Hoe Steven Spielberg zijn personages introduceert
- een achtergrondartikel: Onze favoriete films: Top 35
- een achtergrondartikel: Onze favoriete horrorfilms: Top 25
- een achtergrondartikel: Zeven "perfecte" films volgens Quentin Tarantino
- een achtergrondartikel: Bekende cineasten kiezen horrortoppers
- een achtergrondartikel: Schaf de Oscars af!
 |
| De begingeneriek: Duh-dum-duh-dum... |
Geen opmerkingen:
Een reactie posten