De beste

  westerns

      aller tijden       

           

Op westerns wordt vandaag de dag vaak -en volgens ons volkomen onterecht- neergekeken als ware het een ouderwets en voorbijgestreefd filmgenre. Er kleeft al enkele decennia een etiket van gedateerde kinderachtigheid op het genre. Alsof het in westerns alleen maar zou gaan om clichés uit Hollywood, zoals duellerende revolverhelden, stoere cowboys en indianen op het oorlogspad. Dat geldt weliswaar voor heel wat westerns, die vaak oppervlakkig zijn, maar er bestaan ook tal van voorbeelden die bewijzen dat een western veel meer kan zijn dan dat. En sommige westerns zijn zelfs onvervalste meesterwerken. Het verdomhoekje waarin de western tegenwoordig zit doet in elk geval afbreuk aan het complexe potentieel van het genre. 

Hoe dan ook, de liefde van de filmindustrie en de meeste bioscoopbezoekers voor westerns is vandaag dermate bekoeld dat er in verhouding met films uit andere genres nog zeer weinig westerns gemaakt worden. Dat was ooit anders.

De klassieke western

In de eerste helft van de twintigste eeuw waren westerns razend populair. Wist u trouwens dat de allereerste volwaardige Amerikaanse actiefilm een western was: The Great Train Robbery, een stille kortfilm van Edwin S. Porter uit 1903, met het memorabele shot van een treinrover die naar de camera schiet (naar het publiek dus); een shot dat door Martin Scorsese 87 jaar later geïmiteerd werd in zijn magistrale gangsterkroniek GoodFellas. The Great Train Robbery was tevens één van de allereerste blockbusters en droeg er toe bij dat de western destijds snel uitgroeide tot het populairste genre in Hollywood. Tussen 1900 en 1940 werden naar schatting ruim 10.000 westerns geproduceerd. 

Screenshots uit The Great Train Robbery (links) en GoodFellas.

John Wayne werd een ster dankzij Stagecoach.

In 1939 voltooide de Amerikaanse cineast John Ford -dé westernregisseur bij uitstek- Stagecoach: een uiterst invloedrijke klassieker met westernicoon John Wayne in zijn doorbraakrol (lees onze recensie hier en bekijk de hele film hier). De legendarische cineast Orson Welles beschouwde Stagecoach als één van de beste films aller tijden. Volgens Welles-biograaf Simon Callow keek Orson Welles ter voorbereiding van zijn meesterwerk Citizen Kane (1941) zo'n 40 keer naar Stagecoach, omdat deze western volgens Welles de ideale blauwdruk is van hoe een goede film in elkaar zit. Stagecoach was destijds een daverend succes en wordt sindsdien beschouwd als een iconische mijlpaal in de filmgeschiedenis. Dat geldt ook voor John Fords epische, visueel verbluffende western The Searchers uit 1956, waarin John Wayne een racistische antiheld speelt die indianen haat. Omdat dit personage wordt neergezet als een hardvochtige, antipathieke loner, kan The Searchers beschouwd worden als een vroege voorloper van de zogeheten 'revisionistische' westerns. (zie verder) Ook daarom is het één van de favoriete films van Martin Scorsese. 

Het iconische, vaak geïmiteerde shot uit de slotscène van The Searchers.

Scorsese is, net als ons, ook een grote fan van Duel in the Sun (1946): een in glorieuze Technicolor opgenomen western van King Vidor met Gregory Peck en Jennifer Jones als een koppel dat ten onder gaat aan hun passionele, zelfdestructieve liefde (bekijk de hele film hier).

De spaghettiwestern

   

Na de uitvinding van de televisie kregen westernfilms zware concurrentie van westernseries op tv, waardoor de populariteit van westernfilms fors daalde. Tot de geniale Italiaanse cineast Sergio Leone het genre in de jaren zestig heruitvond met zijn invloedrijke spaghettiwesterns, die gekenmerkt worden door onder meer explosief geweld, een realistisch production design, absurde humor, extreme close-ups en magistrale muziek van Ennio Morricone (bekijk een documentaire over Leone hier en lees ons biografische portret van Morricone hier). Dankzij Sergio Leone's A Fistfull of Dollars (1964), For a Few Dollars More uit 1965 (bekijk de hele film hier), The Good, the Bad and the Ugly uit 1966 (bekijk de hele film hier en de knappe begingeneriek hier) -alledrie met Clint Eastwood- en onze favoriet Once Upon a Time in the West uit 1968 (bekijk een filmfragment hier) kreeg het westerngenre een tweede adem en blikten ook andere regisseurs, zoals Sergio Corbucci, talrijke spaghettiwesterns in.

Eli Wallach (links) en Clint Eastwood in The Good, the Bad and the Ugly.

De revisionistische western

Het gewelddadige karakter van de spaghettiwesterns die Leone en zijn epigonen (onder wie Sergio Corbucci) maakten, weerspiegelde een nieuwe, rebelse en maatschappijkritische tijdsgeest die leidde tot het boeiende subgenre van de revisionistische western, die de mythe van het heroïsche Wilde Westen op losse schroeven zette en onder meer inzoomde op de immorele aspecten van geweld. Dit verklaart de cynische ondertoon in westerns zoals:

- The Left Handed Gun (1958) van Arthur Penn: met Paul Newman als een psychologisch labiele versie van de 'revolverheld' Billy the Kid; 

- One-Eyed Jacks (1961) van en met Marlon Brando: het complexe, zwaar onderschatte regiedebuut van Brando (bekijk de hele film hier);

- The Wild Bunch (1969) van Sam Peckinpah: memorabel voor zijn bloederige, controversiële 'balletten van geweld';

- Little Big Man (1970) van Arthur Penn: een humoristische, maar ook aangrijpende tragikomedie waarin Penn de genocide op de indianen aan de kaak stelde en onrechtstreeks kritiek gaf op de Vietnamoorlog (bekijk de hele film hier). 

Dustin Hoffman (rechts) als het titelpersonage in Little Big Man.

Ook de rauwheid van McCabe & Mrs. Miller (1971) van Robert Altman, de complexe psychologie van de titelpersonages in Pat Garrett and Billy the Kid (1973) van Sam Peckinpah, en het duivelse karakter van de naamloze, enigmatische wraakengel die Clint Eastwood speelde in het door hemzelf geregisseerde High Plains Drifter (1973) toonden aan dat de gloriedagen van de klassieke western voorgoed voorbij waren en plaats geruimd hadden voor een donkerder wereldbeeld. Dit soort van ambigue, antiheroïsche westerns, waarin het onderscheid tussen goed en kwaad vervaagt, kreeg navolging met onder meer:

Kevin Costner in Dances With Wolves.

- Heaven's Gate (1980) van Michael Cimino: een aan de kassa gigantisch geflopt, maar visueel verbluffend historisch epos over de oorlog tussen hebzuchtige grootgrondbezitters en nieuwe Europese immigranten in Wyoming aan het eind van de 19de eeuw; 

- The Long Riders (1980) van Walter Hill: een knappe western met de broers James en Stacy Keach als de legendarische outlaws Jesse James en Frank James, die destijds indruk maakte met onder meer fotogenieke, in slow motion gefilmde shootouts;

- Dances With Wolves (1990) van en met Kevin Costner: een episch avontuur waarin Costner terechte kritiek geeft op de blanke terreur tegen de indianen (bekijk een filmfragment hier en de hele film hier);

- Unforgiven (1992) van en met Clint Eastwood: een meesterwerk dat de mythe van de nobele revolverheld ontkracht (bekijk de trailer hier en een filmfragment hier);

- The Assassination of Jesse James by the Coward Robert Ford (2007) van Andrew Dominik: een lyrisch in beeld gebracht psychologisch drama over de laffe moord op de outlaw Jesse James, met knappe vertolkingen van Brad Pitt als de ondoorgrondelijke Jesse James en vooral van Casey Affleck als de gluiperige moordenaar (bekijk een filmfragment hier). 

Clint Eastwood als de duistere antiheld in Unforgiven.

De komische western

De meeste westerns zijn letterlijk en figuurlijk bloedserieus. Toch zitten er ook enkele geslaagde komedies en tragikomedies tussen, zoals Cat Ballou (1965) van Elliot Silverstein met Jane Fonda en Lee Marvin, The Life and Times of Judge Roy Bean (1972) van John Huston met Paul Newman en Ava Gardner (bekijk de hele film hier), Goin' South van en met Jack Nicholson (1978) en de musical Oklahoma! (1955) van Fred Zinneman. 

De beste films in dit humoristische subgenre zijn volgens ons Little Big Man (zie hoger), de avontuurlijke tragikomedie Butch Cassidy en the Sundance Kid (1969) van George Roy Hill (bekijk een filmfragment hier) en My Name Is Nobody uit 1973 (bekijk de hele film hier). Die laatste film is een hilarische, door Sergio Leone geschreven en geproduceerde spaghettiwestern onder regie van de Italiaan Toni Valerii, met glansrollen van Hollywoodveteraan Henry Fonda en vooral van de grappige Terence Hill die de show steelt als de nonchalante, koelbloedige en uiterst roekeloze antiheld Nobody. De schitterende muziek is van -hoe kan het ook anders- Ennio Morricone.

Absurde humor met Terence Hill in de avontuurlijke komedie My Name Is Nobody.

Onverwoestbaar

Hoewel het westerngenre sinds de jaren zeventig op apegapen ligt, is het niet dood. Blijkbaar blijven cineasten zich aangetrokken voelen tot de avontuurlijke, epische dimensies van het genre, waarin universele en tijdloze thema's zoals goed en kwaad, hebzucht, eer, heroïsme, geweld, wraak, vrijheid, romantiek en nostalgie kunnen gevisualiseerd worden tegen het fotogenieke decor van de Far West. Dit maakt het genre onverwoestbaar, zoals blijkt uit het succes van de neo-western-misdaadthriller No Country For Old Men (2007) van Joel en Ethan Coen, die vier Oscars won: voor beste film, beste regie, beste mannelijke bijrol (van Javier Bardem) en beste geadapteerd scenario (bekijk een filmfragment hier en een making-of documentaire hier). Met True Grit (2010) -een geslaagde remake van de gelijknamige klassieker met John Wayne uit 1969- bewezen de gebroeders Coen dat ze ook een klassieke western aankunnen (lees onze recensie hier en bekijk de trailer hier). 

The Hateful Eight (2015), de nieuwe film van Quentin Tarantino, is met zijn combinatie van duivelse humor, extreem geweld en door Tarantineske dialogen gedreven mysterie allesbehalve klassiek, maar scoorde bij pers en publiek (lees onze recensie hier en bekijk de trailer hier). Het succes van deze eigenzinnige western is ook te danken aan de cast, de knappe Panavision-beelden en de briljante muziek van Ennio Morricone die er een Oscar voor won. 

The Revenant (2015), een meeslepende, briljant in beeld gebrachte survival-western van de getalenteerde Mexicaanse cineast Alejandro González Iñárritu met Leonardo DiCaprio en Tom Hardy in de doorleefde hoofdrollen, werd zelfs genomineerd voor maar liefst 12 Oscars (lees onze recensie hier en bekijk de trailer hier). Dit toont aan dat het westerngenre ook vandaag nog een schijnbaar onuitputtelijke bron van inspiratie is.

Leonardo DiCaprio kreeg een Oscar voor zijn doorleefde hoofdrol
in het epische overlevingsdrama The Revenant.

Wie doet er mee 'cowboy en indiaan'?

Ik kan alvast niet genoeg krijgen van westerns. Reeds als kind was ik in de ban van westerns (en van piratenfilms en historische drama's). Toen ik op woensdagnamiddagen en 's weekends niet naar school moest, zat ik thuis in de woonkamer vaak aan het tv-scherm gekluisterd om te genieten van zwart-wit klassiekers zoals High Noon (1952) van Fred Zinneman met Gary Cooper en Grace Kelly, of Fort Apache (1948) van John Ford met John Wayne en Henry Fonda. Het was mijn manier om weg te dromen. Daags nadien riep ik op de speelplaats van de jongensschool in de Sint-Camillusstraat in Wilrijk: "Wie doet er mee cowboy en indiaan?", waarna ik samen met mijn schoolkameraadjes in onze eigen 'westerns' meespeelde. En dankzij de Nederlandse ondertitels van de westerns die ik destijds op tv zag, leerde ik ook op zeer jonge leeftijd Engels. Waar westerns al niet goed voor zijn... 

TOP 30

Dit zijn onze favoriete westerns

1. Once Upon a Time in the West  van Sergio Leone (1968)

Charles Bronson (links) en Henry Fonda in Once Upon a Time in the West.

2. The Good, the Bad and the Ugly  van Sergio Leone (1966)

3. Unforgiven  van Clint Eastwood (1992)

4. Little Big Man  van Arthur Penn (1970)

5. Dances With Wolves  van Kevin Costner (1990)

6. Butch Cassidy and the Sundance Kid  van George Roy Hill (1969)

7. One-Eyed Jacks  van Marlon Brando (1961)

8. No Country for Old Men  van Joel en Ethan Coen (2007)

9. The Searchers  van John Ford (1956)

10. My Name Is Nobody  van Tonino Valerii (1973)

11. The Revenant  van Alejandro González Iñárritu (2015)

12. Jeremiah Johnson  van Sydney Pollack (1972)

13. The Treasure of the Sierra Madre  van John Huston (1948)

14. Stagecoach  van John Ford (1939)

15. The Assassination of Jesse James by the Coward Robert Ford  van Andrew Dominik (2007)

16. True Grit  van Joel en Ethan Coen (2010)

17. Duel in the Sun  van King Vidor (1946)

18. How the West Was Won  van Henry Hathaway, John Ford en George Marshall (1962)

19. The Big Trail  van Raoul Walsh (1930)

20. The Hateful Eight  van Quentin Tarantino (2015)

21. Shane  van George Stevens (1953)

22. The Long Riders  van Walter Hill (1980)

23. High Plains Drifter  van Clint Eastwood (1973)

24. Red River  van Howard Hawks (1948)

25. The Missouri Breaks  van Arthur Penn (1976)

26. Ride the High Country  van Sam Peckinpah (1962)

27. Heaven's Gate  van Michael Cimino (1980)

28. The Ballad of Cable Hogue  van Sam Peckinpah (1970)

29. Goin' South  van Jack Nicholson (1978)

30. 3:10 to Yuma  van James Mangold (2007)

Niet akkoord met de films (of hun volgorde) in bovenstaande lijst? Reageer hieronder in de reactiebox (klik op de link "reacties" als de reactiebox nog niet open is).

Joeri Naanai.

De ogen van Charles Bronson in Once Upon a Time in The West.
Zulk een extreme close-up was één van de handelsmerken van regisseur Sergio Leone.